Çalışma hayatının ve bundan dolayı doğan uyuşmazlıklar sebebiyle iş hukukunun önemli konularından biri de fazla çalışma ve buna bağlı olarak doğan ücret alacağıdır.
Fazla çalışma İş Kanunun 41. maddesinde düzenlemiştir. Haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışmadır. Diğer taraftan İş Kanununa göre fazla çalışmaların toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamaz. Yapılan fazla çalışmaların karşılığının da işçilere ödenmesi yasa gereğidir.
İşin niteliği gereği, işi yetiştirmek için veya üretimin artırılması gibi nedenlerle işyerlerinde fazla çalışma yapılabilir. Öncelikle belirtmek gerekir ki fazla çalışmalar işçinin onayı ile yapılabilecektir. Bir işçinin kanun gereği haftalık çalışma süresi 45 saattir. İşçi bu 45 saatlik çalışmasının karşılığını maaş olarak zaten almaktadır. Bu çalışma süresinin üzerinde yapılan her çalışma fazla çalışmadır. Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.
Peki fazla çalışma nasıl yapılacaktır? Fazla mesai yapan bir işçi 24 saat boyunca çalıştırılabilecek mi yoksa günlük bir saat sınırlaması var mıdır? Yasa koyucu bu konuda, denkleştirme kapsamında haftalık çalışma süresinin iş günlerinde eşit olmayan şekilde bölünmesinde, işçinin günde 11 saati aşmamak şartıyla günlük çalışma süresinin belirleneceğini öngörmüştür. Örneğin; günlük 7 saat çalışan bir işçi en fazla 4 saat fazla mesai yapabilecektir.
Yasanın bu düzenlemesi karşısında akıllara, işçiler sınırsız bir şekilde fazla mesai yapabilecekler mi sorusu gelebilir. Ancak yasa koyucu buna da bir sınırlama getirmiş ve fazla çalışma süresinin bir yılda toplam 270 saati geçmeyeceğini emretmiştir.
Fazla çalışma yapan işçi ücretini de alacaktır.
Peki fazla çalışma yapmayı önceden kabul eden ve aldığı maaş içerisinde fazla çalışma ücretinin de dahil olduğunu kabul eden işçinin fazla çalışma yaptığı iddiası ile fazla çalışma ücreti için dava açması durumunda ne olacaktır?
Yargıtay 22. Hukuk Dairesi 25/06/2014 tarihli 2013/10657 E. 2014/19175 K. sayılı kararında bu konuyu işlemiştir.
“… Personel yönetmeliğinde, marketlerde işletme müdürü/vekaleten işletme müdürü, departman müdürü/eğitimdeki departman müdürü, takım lideri/eğitimdeki takım lideri, uzman ünvanlı personel ile genel müdürlük personelinin ünvanı ne olursa olsun tamamının yapacağı fazla çalışmaların bedelinin ödenmeyeceği belirtilmiş,aylık ücretlerde buna göre belirlenmiştir. 12.12.2004 tarihli hizmet sözleşmesinin “Ücret ve Ödemeler” başlıklı 3. maddesinde, davacının brüt ücretine hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücretlerinin dahil olduğu belirtilmiştir. Diğer yandan, davacının ücret değişikliğine ilişkin yazılarda, davacının brüt ücret aldığı yazılı olup, 01.05.2010 tarihli yazı içeriğinde, 01.05.2010 tarihi itibariyle ücretinin 2.250,00 TL brüt olarak düzenlendiği, bu ücretin maktu nitelikte olduğu, olası fazla çalışma ücretlerinin maktu ücrete dahil edildiği yazılmıştır. Mahkemece, personel yönetmeliğinde davacının imzası bulunmasına rağmen, davacının işe giriş tarihi el yazısı ile 12.06.2000 olarak yazılı olmasına ve tebliğ tarihi bulunmadığı ve yönetmelik içerisinde 10.06.2003 tarihinde yürürlüğe giren 4857 sayılı Kanunda düzenlenen “denkleştirme” esasından bahsedildiği gerekçesiyle yönetmeliğe itibar olunmamış ise de, davacının ilgili yönetmeliğin kendisine tebliğ edilmediğine dair itirazının bulunmadığı dikkate alındığında, yönetmeliğin davacıya tebliğine ilişkin sorun bulunmadığı buna göre de yıllık iki yüz yetmiş saatlik fazla çalışmanın aylık ücretin içinde olduğu kabul edilerek fazla çalışma ücretinin belirlenmesi ve sonucuna göre karar verilmesi gerekirken hatalı değerlendirme ile yazılı şekilde karar verilmesi hatalıdır.”
Sonuç olarak;
İş sözleşmesinde, personel yönetmeliğinde veya yazılı başka bir belgede ücrete ilişkin düzenleme sırasında fazla çalışma ücretinin maaşın içerisinde olduğunu kabul eden yazılı bir anlaşma yapan işçinin, fazla çalışma alacağı doğmayacaktır. Ancak bu husus, yıllık 270 saatlik çalışmayı aşmayan durumlarda söz konusudur. İşçi bu kabulüne rağmen, yıllık 270 saati aşan bir fazla çalışma yaptı ise karşılığını talep edebilecektir.
Böyle bir talep halinde yapılacak olan; işçinin yıllık ne kadar fazla mesai yaptığını tespit etmek, 270 saatin altında kalan fazla çalışma ücretlerinin ödendiğini kabul etmek ve 270 saati aşan bir fazla çalışıma var ise ücretinin ödenmesine karar vermektir.
Av. Tuba Özcan
Okyay | Evren
Avukatlık & Arabuluculuk Ofisi