İşverenler iş yerinde mal ve hizmet üretimiyle ilgili tüm işleri bizzat yürüttüklerinde bu durum ekonomik, organizasyonel, teknik anlamda aksamalara, sorunların çıkmasına neden olabilmektedir. Yine işin bölümleri farklı uzmanlık alanları gerektirebilmektedir. Bu sebeple yardımcı işleri farklı bir işverenden “alt işverenlik” ilişkisiyle alma yoluna gidilebilmektedir. Bunun haricinde mevzuatın gerektirdiği yükümlülüklerden kurtulmak adına işverenlerin muvazaalı alt işverenlik ilişkisi kurduğu da uygulamada sıkça karşılaşılan bir durumdur. Muvazaa; tarafların üçüncü kişileri aldatma maksadıyla, üçüncü kişilerden gerçek iradelerini gizleyerek bir görünüşte anlaşma şeklinde tanımlanabilir.
İş Kanunu’nun 2/6. Maddesinde; “Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerinde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-alt işveren ilişkisi denir. Bu ilişkide asıl işveren, alt işverenin işçilerine karşı o işyeri ile ilgili olarak bu Kanundan, iş sözleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden doğan yükümlülüklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur.” Şeklinde alt işverenlik ilişkisi tanımlanmıştır.
Belirtmek gerekir ki, işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işler dışında asıl iş bölünerek alt işverenlere verilemez. Bir alt işveren, asıl işverenden üstlendiği mal veya hizmet üretimi için belirli bir organizasyona, uzmanlığa ve hukuksal bağımsızlığa sahip değilse bu durumda alt işverenlik ilişkisi değil, asıl işverene işçi temini söz konusu olacaktır. Buna rağmen aralarındaki ilişki alt işverenlik ilişkisi olarak gösterildiyse muvazaalı alt işverenlik işleminden bahsedilir.
Fakat bu duruma Belediye Kanunu’nun 67. Maddesiyle istisna getirilmiştir. Söz konusu maddede; “Belediyede belediye meclisinin, belediyeye bağlı kuruluşlarda yetkili organın kararı ile park, bahçe, sera, refüj, kaldırım ve havuz bakımı ve tamiri; araç kiralama, kontrollük, temizlik, güvenlik ve yemek hizmetleri; makine-teçhizat bakım ve onarım işleri; bilgisayar sistem ve santralleri ile elektronik bilgi erişim hizmetleri; sağlıkla ilgili destek hizmetleri; fuar, panayır ve sergi hizmetleri; baraj, arıtma ve katı atık tesislerine ilişkin hizmetler; kanal bakım ve temizleme, alt yapı ve asfalt yapım ve onarımı, trafik sinyalizasyon ve aydınlatma bakımı, sayaç okuma ve sayaç sökme-takma işleri ile ilgili hizmetler; toplu ulaşım ve taşıma hizmetleri; sosyal tesislerin işletilmesi ile ilgili işler, süresi ilk mahallî idareler genel seçimlerini izleyen altıncı ayın sonunu geçmemek üzere ihale yoluyla üçüncü şahıslara gördürülebilir.” denilerek alt işverene verilebilecek işler düzenlenmiştir.
Yine İş Kanunu’nun ilgili maddesinin devamında; asıl işverenin işçilerinin alt işveren tarafından işe alınarak çalıştırılmaya devam ettirilmesi suretiyle hakları kısıtlanamayacağı veya daha önce o işyerinde çalıştırılan kimse ile alt işveren ilişkisi kurulamayacağı, aksi halde asıl işveren- alt işveren ilişkisinin muvazaalı işleme dayanacağı, işçilerin başlangıçtan itibaren asıl işverenin işçisi sayılarak işlem göreceği hüküm altına alınmıştır.
Belediyelerde muvazaalı alt işverenlik ilişkisi ile ilgili Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2019/5746 E., 2020/154 K., 13.1.2020 Tarihli kararını değerlendirecek olursak;
Davacı vekili, müvekkilinin belediye ile alt işveren ilişkisi içinde faaliyet gösteren davalı şirkette park bahçe işlerinde çapacı olarak çalışmaya başladığını, davalı şirketin hiçbir neden yokken tek taraflı olarak müvekkilinin iş akdini haksız ve bildirimsiz olarak feshettiğini iddia ederek; feshin geçersizliğinin tespitini, davacının işe iadesine karar verilmesini talep etmiştir.
Davalı Belediye vekili davacının taşeron firma elemanı olarak Belediye bünyesinde çalıştığı, işe alma ve işten çıkış işlemlerinin taşeron firmalar tarafından yapıldığını, hizmet alımına dair sözleşmeye göre davacının iş akdinin ihale bitim tarihinden neredeyse 1 ay sonra feshedildiği belirterek davanın reddini istemiştir.
Davalı şirket davaya cevap vermemiş ve yargılamaya katılmamıştır.
Yerel Mahkeme ;
“Dosya kapsamından davacının herhangi bir gerekçe gösterilmeksizin iş akdinin haksız olarak feshedildiği anlaşılmaktadır. Toplanan tüm beyan ve belgeler hep birlikte değerlendirildiğinde; muvazaalı alt işverenlik ilişkisinin bulunduğu, davacının belediyenin işçisi olduğu, ancak diğer davalı şirketin işçisi olarak gösterildiği anlaşıldığından, davacının T.C. … Belediye Başkanlığı’na iadesine, kimse kendi muvazaasında çıkar sağlayamayacağından sonuçlarından da her iki işveren birlikte sorumlu tutulmasına” karar vermiştir.
İlk Derece Mahkemesi’nin kabul kararına karşı davalılardan T.C…. Belediye Başkanlığı vekili istinaf başvurusunda bulunmuştur. Davalı vekili başvuruda; davacının yargılaması devam eden başka bir dosyada tanık olarak verdiği beyanında yeni ihaleyi alan firmanın kendilerini çağırarak sözleşme imzalamak istediğini ancak kendisinin imzalamak istemediğini ifade ettiği bu sebeple davanın reddine karar verilmesi gerektiğini belirtmiştir.
Bölge Adliye Mahkemesi Kararında;
“Feshin haklı ya da geçerli nedene dayandığı konusunda ispat yükü işveren üzerinde olup, işverence dayanılan istifa savunmasının ispatlanamadığı; davacı tarafça feshin geçersiz olduğunun ispatlandığı, davacının çapacı olarak çalıştığı, davalılar arasındaki ilişkinin muvazaalı alt işverenlik olduğu anlaşılmakta olup, bu nedenle davacının Belediye’deki işine iadesine karar verilmesinde usul ve yasaya aykırı bir yan bulunmadığı anlaşılmıştır.” Gerekçesiyle davalı Belediye vekilinin istinaf başvuru talebinin reddine karar verilmiştir.
Bölge Adliye Mahkemesi’nin kararına karşı davalı T.C…. Belediye Başkanlığı vekili tarafından süresinde temyiz başvurusunda bulunulmuştur.
Dosyayı inceleyen Yargıtay 9. Hukuk Dairesi;
Uyuşmazlıkta, davacının iş akdinin feshinin geçerli nedene dayanmadığı anlaşıldığından, Mahkemenin davacının işe iadesine karar vermesi isabetli olduğunu belirtmiş, davalılar arasındaki ilişki bakımından ise Belediye Kanunu’nun 67. Maddesindeki istisnaya atıf yaparak;
“Davalı işyerinde alt işverenliğe bırakılan işlerin Belediye Kanununun 67. maddesine göre alt işverene verilebilecek işlerden olduğu, tanık beyanlarından da davacının park ve bahçeler müdürlüğünde çapacı işçi olarak çalıştığı, asıl işverenin kamudan doğan sorumluluğu sebebi ile denetim görevini yapması ve denetim görevi kapsamında sözleşmenin feshi ile ilgili bildirimde bulunmasının muvazaayı göstermediği anlaşılmakla davalılar arasında geçerli bir asıl-alt işveren ilişkisi bulunduğu kabul edilerek davacının alt işverenliğe iade edilip mali haklardan davalıların birlikte sorumlu tutulması gerekirken davalılar arasındaki ilişkinin muvazaalı olduğu kabul edilerek yazılı şekilde hüküm kurulması hatalıdır.” Gerekçesiyle Bölge Adliye Mahkemesi kararının bozularak ortadan kaldırılmasına, davacının davalı alt işverene iadesine karar verilmiştir.
SONUÇ
- Asıl işverenin işçilerinin, alt işveren tarafından işe alınarak çalıştırılmaya devam ettirilerek hakları kısıtlanamaz veya daha önce o işyerinde çalıştırılan kimse ile alt işveren ilişkisi kurulamaz.
- İşletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işler dışında asıl iş bölünerek alt işverenlere verilemez. Aksi halde işlem muvazaalı sayılır. İstisnası Belediye Kanunu’nun 67. Maddesidir. Madde hükmüne göre Belediyeler asıl işlerini alt işverene verebilir.
- Muvazaanın varlığının tespiti halinde işçi, işe iade davası sonucunda asıl işverene iade edilir.
Stj. Av. Su Evrim Şanal
Okyay | Evren
Avukatlık & Arabuluculuk Ofisi
Not: Bu yazı Av. Eren Evren tarafından incelenerek yayına uygun bulunmuştur.